Podczas jesiennego grzybobrania schodzisz w dół potoku i znajdujesz tam wylizane do kości szczątki jelenia. Kto mógł to zrobić? Wilk, ryś, a może niedźwiedź? W Beskidach możesz spotkać każdego z nich.
Spotkać na leśnej drodze drapieżnika, wcale nie jest tak łatwo. Doskonały słuch i węch zwierząt, które stanowią szczyt łańcucha pokarmowego sprawia, że drapieżniki potrafią z dużej odległości zlokalizować człowieka i zejść mu z drogi. Dla wilka, niedźwiedzia czy rysia nie stanowimy pokarmu, a strach przed człowiekiem, który został zwierzętom wpojony przez odbywające się przez wieki polowania, sprawia, że drapieżniki unikają kontaktu z ludźmi. Spotkania z nimi należą do rzadkości i zwykle trwają nie dłużej, niż kilka sekund. Należy jednak pamiętać, że w sytuacji kiedy dzikie zwierzęta zostaną zaskoczone i poczują się zagrożone, mogą być nieprzewidywalne. Wtedy należy zejść im z drogi.
Wilk jest najliczniejszym przedstawicielem drapieżników szczytowych w Polsce. Wilki występują w niemal każdym większym kompleksie leśnym w Beskidach. Na stałe są obecne są również w Beskidzie Małym, a na tropy i ślady pojedynczych osobników można natknąć się również w niezbyt dużym lesie porastającym stoki Jaroszowickiej Góry. Wilki żyją w grupach rodzinnych nazwanych “watahami”, w których obowiązuje ścisła hierarchia. Rolę przywódców oraz wyłączne prawo do rozrodu posiada para rodzicielska, a resztę stada stanowi potomstwo z kilku lat oraz osobniki spokrewnione. Główną część diety wilków stanowią jelenie, sarny i dziki, jednak drapieżniki te nie pogardzą również innymi zwierzętami, jak np. bobrami. Ważnym, sezonowym uzupełnieniem pożywienia wilków są również owoce, np. jabłka, gruszki, śliwki.
Ryś to największy przedstawiciel rodziny kotowatych w Europie i jeden z dwóch, oprócz żbika, naturalnych kocich drapieżników, jakie możemy spotkać w Polsce. Rysie zamieszkują głównie rozległe kompleksy leśne na północnym wschodzie kraju oraz Karpaty, gdzie znajduje się największa rodzima ostoja tego gatunku. Drapieżnik preferuje zwarte, niepoprzecinane drogami lasy, bogate w martwe drewno w postaci złomów i wywrotów, które ryś wykorzystuje do polowania z przyczajenia. Pokarm w większości stanowią sarny, ale częstymi ofiarami są również jelenie i zające. Rysie to samotniki. Samce i samice żyją oddzielnie, a spotykają się na okres godowy, który przypada na luty i marzec. Matka rodzi 1-3 kocięta, które wychowuje przez około rok, aż do następnej rui.
Niedźwiedź brunatny jest największym drapieżnikiem szczytowym, jakiego możemy spotkać w Beskidach, masa dorosłych osobników może osiągnąć wartość nawet do 300 kg! Spośród wielkiej trójki (wilk, ryś, niedźwiedź), jako jedyny zapada w sen zimowy. Na miejsce gawrowania, niedźwiedzie wybierają miejsca trudno dostępne, niepenetrowane przez ludzi. Gawrę może stanowić wykopana w ziemi jama, najczęściej pod wykrotem, bądź rozległa dziupla w nabiegach korzeniowych drzew. Niedźwiedź brunatny to gatunek wszystkożerny. W zależności od pory roku, dieta niedźwiedzi różni się: wczesną wiosną przeważa padlina, później w skład pokarmu wchodzi pokarm roślinny, a od lipca główną część pożywienia stanowią owoce, takie jak maliny, jeżyny, borówki, jabłka, gruszki. Całoroczne uzupełnienie diety stanowią bezkręgowce. Trzeba jednak pamiętać, że niedźwiedź, choć jego dieta odbiega od diety rysi i wilka, jest równie groźnym drapieżnikiem: potrafi osiągnąć szybkość do 65 km/h, a do tego dobrze pływa i wspina się na drzewa. Niedźwiedzie prowadzą samotniczy tryb życia. Okres godowy przypada na miesiące późnowiosenne. Samica rodzi młode podczas snu zimowego, a z małymi niedźwiadkami, których liczba wynosi 1-3, spędza kolejne 2 lata. Chyba, że dojdzie do kanibalizmu, kiedy samiec zabije młode, chcąc by samica ponownie, tym razem z nim, przystąpiła do rozrodu.
Obecność wielkiej trójki drapieżników szczytowych: wilka, rysia i niedźwiedzia jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania łańcucha pokarmowego w beskidzkich, leśnych ekosystemach. Drapieżniki te regulują liczebność jeleniowatych, dokonując selekcji osobników do upolowania w stopniu o wiele bardziej doskonałym, niż oko ludzkie. Resztkami ofiar drapieżników żywią się dziesiątki innych organizmów. Choć historia ludzi i ssaków drapieżnych często bywała trudna i krzywdząca zwłaszcza z ludzkiej winy, to w XXI wieku powinniśmy zmienić postrzeganie przyrody i nauczyć się szacunku dla zwierząt, które z powodu niszczącej działalności człowieka, tracą swoje unikatowe, naturalne ostoje.
Literatura uzupełniająca:
Atlass Ssaków Polski (Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk)
_
Inicjatywa “Poznajemy przyrodę Beskidów” finansowana ze środków otrzymanych od Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030 za pośrednictwem Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”.