Żaby, ropuchy, węże, jaszczurki… Pomimo, iż bardzo często żyją przy naszych domach, spotkanie z tymi zwierzętami prawie zawsze jest niespodziewane i dość emocjonalne. Choć rzadko doceniane i często negatywnie kojarzone, płazy i gady mają ogromny wpływ na przyrodę.
Gady i płazy to jedne z najstarszych zwierząt stąpających po ziemi. Płazy pojawiły się ponad 400 milionów lat temu, zaś gady trochę później, bo około 318 milionów lat temu. Dla porównania, pierwsi praludzie pojawili się około 5 mln lat temu. Aby lepiej to zobrazować w czasie, przyjmijmy, że gady pojawiły się rok temu, a pierwsi ludzie niecałe 6 godzin temu. Ogromna różnica, prawda?
W Beskidach można spotkać aż 17 gatunków płazów, które dzielą się na dwie grupy: płazy ogoniaste (traszki i salamandra) oraz płazy bezogoniaste (żaby, kumaki, ropuchy, rzekotki). Gatunkiem najbardziej kojarzonym z górami jest salamandra plamista, która znalazła się w logo Gorczańskiego Parku Narodowego. Niewielkie kałuże przy szlakach turystycznych upodobały sobie kumaki górskie, które doskonale się w nich kamuflują. Żaby i traszki przybierają niesamowite kolory w okresie godowym, a ich zaloty są jedną z pierwszych oznak wiosny.
Gady są w Beskidach reprezentowane przez 8 gatunków. Zaskrońce, żmije oraz jaszczurki (zwinka, żyworódka i padalec – jaszczurka bez nóg) są powszechnie spotykane w sąsiedztwie szlaków, polan i hal. Mało kto jednak wie, że w Beskidach spotkać można również węża dusiciela. Jest to wąż eskulapa, którego rekordowe osobniki mogą dorastać nawet do 2 metrów.
Zarówno gady, jak i płazy są zmiennocieplne, co oznacza, że temperaturę ciała dopasowują do otoczenia. Różnice pomiędzy tymi dwiema gromadami są jednak znaczące. Skóra płazów jest pokryta lepkim śluzem, chroniącym przed wysuszeniem oraz licznymi gruczołami zawierającymi toksyny. Dla porównania, skóra gadów jest sucha, bez żadnych gruczołów śluzowych jedynie pokryta drobnymi łuskami. Rozwój gadów odbywa się na lądzie, a rozwój płazów w wodzie. Płazy możemy spotkać po deszczu, rano lub wieczorem, gdy wilgotność powietrza jest wysoka i nie grozi im wysuszenie. W upalne dni płazy kryją się w wodzie, zakopane w ziemi, pod kamieniami lub w korzeniach drzew. Gady lubią upalne, suche dni – najczęściej można zobaczyć je wygrzewające się łące, kamieniach, murach budynków lub drewnie.
Okres godowy większości płazów przypada na wiosenne roztopy. W tym czasie, w wielu miejscach obserwuje się zjawisko wielkiej migracji płazów do zbiorników wodnych. Osobniki, które dotrą do miejsca rozrodu, biorą udział w przepięknym godowym spektaklu. Rechotanie, można usłyszeć nawet kilkaset metrów od wody. Złożony w wodzie skrzek wygrzewa się we wiosennych promieniach słońca i po kilku dniach z jaj zaczynają wykluwać się pierwsze kijanki. Kijanki przechodzą kilka przeobrażeń, by po paru tygodniach stać się dorosłym osobnikiem.
Płazy i gady to drapieżniki. Pokarm płazów stanowią głównie bezkręgowce. Gady polują na bezkręgowce, płazy, inne gady i drobne ssaki. Istotna rola płazów i gadów polega również na tym, że zwierzęta te są pokarmem dla większych drapieżników – średniej wielkości ssaków, ptaków szponiastych, bocianów.
Wszystkie płazy i gady są w Polsce objęte ochroną prawną. Zagrożeniem dla obu grup jest zanik siedlisk. Przekształcanie terenów pod zabudowę lub wielkoobszarowe rolnictwo, odwadnianie łąk i zanieczyszczanie wód poprzez zrzuty nawozów i ścieków, zanik miedz śródpolnych oraz regulacja rzek to zjawiska powszechnie obserwowane. Ponadto płazy są grupą szczególnie narażoną ze względu na ocieplający się klimat i związany z tym niedobór wody.
Jednym z najkrwawszych zagrożeń dla płazów jest gęsta sieć dróg i duży ruch pojazdów. W czasie wczesnowiosennym w okresie godowym – w czasie deszczu i chwilę po, płazy wychodzą ze swych kryjówek by ruszyć do zbiorników wodnych – stawów czy jezior. Niestety, dla wielu z nich to jest ostatnia podróż, kończą życie przejechane przez samochody. Jadąc wiosną w pobliżu wody warto zdjąć nogę z gazu i pozwolić przejść przez jezdnię napędzanym instynktem płazom.
Jak możemy pomóc płazom i gadom? Na własnych podwórkach warto zostawić fragment dzikiego trawnika. Nie kośmy tego miejsca, dorzućmy tam parę gałęzi i kamieni. Niech swoją niewielką przestrzeń znajdą ropuchy czy jaszczurki. Na pewno będą nam za to wdzięczne. Co więcej, pomogą nam! Ropuchy uwielbiają jeść ślimaki, a jaszczurki nie pogardzą pająkami.
_
Inicjatywa “Poznajemy przyrodę Beskidów” finansowana ze środków otrzymanych od Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030 za pośrednictwem Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”.