Początek jesieni jest w świecie przyrody czasem wyjątkowym. Niektóre zwierzęta szykują zapasy na zimę, inne wyruszają w podróż do ciepłych krajów, jeszcze inne mają okres godowy. Jednym z niezwykłych wydarzeń rozpoczynających się we wrześniu jest rykowisko. Ale zanim o samym rykowisku, postaramy się przybliżyć głównych aktorów tego spektaklu.
Jeleń szlachetny to jeden z kilku przedstawicieli ssaków parzystokopytnych występujących w Polsce. Samce są zazwyczaj większe do samic. Płeć jeleni można odróżnić po wielkości ciała oraz po obecności poroża na głowie, które posiadają jedynie byki. Wielkość i stopień rozbudowy poroża może wskazywać na wiek, stan zdrowotny i kondycję jelenia.
Dla każdego jelenia poroże to istotny element wyglądu. Im poroże jest większe, tym byk wygląda atrakcyjniej dla łań. Poroże stanowi też informację dla innych byków np. tych o słabszej kondycji, kto rządzi na danym terenie. Co roku, pod koniec zimy, byki zrzucają (tracą) poroże, by wkrótce rozpocząć nakładanie (budowę) nowego – z reguły większego i bardziej okazałego, aby na kolejnym rykowisku wzbudzało respekt.
Rykowisko to okres godowy jeleni, podczas którego byki rywalizują o łanie. Start rykowiska determinują samice, a dokładniej ich hormony. Cykl płciowy łań jest tak ułożony, że ruja przypada na drugą połowę września i trwa około 20 dni. W tym czasie łanie wydzielając feromony zachęcają byki do kopulacji. Docierające feromony do tzw. narządu Jacobsona (ulokowany w nosie, narząd zmysłu wykrywający różne substancje chemiczne), powodują „wybuch” testosteronu u samców. Wtedy to właśnie, dotychczas skryte w gęstym lesie i ciche byki, wyłaniają się na bardziej otwarte przestrzenie, na łąki, śródleśne polany, które stają się areną walk o dostęp do łań.
Byki zaczynają ryczeć najczęściej o zmroku i kończą dopiero po wschodzie słońca, choć w niektórych miejscach, tam gdzie nie są płoszone np. przez obecność grzybiarzy, mogą ryczeć nawet przez cały dzień. Ryczące byki informują zarówno łanie jak i konkurentów o swojej obecności. Gdy w niedalekiej okolicy byka znajdą się łanie, zaczyna on zabiegać o ich względy prężąc swe mięśnie, rycząc i odganiając innych konkurentów. W przypadku spotkania się dwóch równie silnych byków, może dojść między nimi do potyczki. Byki uderzają się porożami i siłują. Wygrany zgarnia wszystko – łanie i dominację na danym terenie, zaś przegrany, musi odejść z niczym.
Okres rykowiska jest niesamowicie energochłonny dla samców. Byki są w stanie ciągłej gotowości, czy to do walki czy to do zabiegania o względy kolejnych łań. Nie mają czasu myśleć o jedzeniu. Są dane naukowe mówiące, że byki w czasie rykowiska tracą nawet do 20% swojej masy. Po rykowisku, gdy hormony u obu płci się uspokoją, zarówno samce jak i samice grupują się w tzw. chmary. Pomaga im to przetrwać ciężki okres zimy i zwiększa szansę na przeżycie przy ataku drapieżnika.
_
Inicjatywa “Poznajemy przyrodę Beskidów” finansowana ze środków otrzymanych od Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030 za