Stare drzewa, które osiągają niebywałe rozmiary oraz drzewa obumierające i martwe są cennym elementem każdego ekosystemu leśnego. Szacuje się, że ponad 1/3 z wszystkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów występujących w lasach jest związana z obecnością martwego drewna i drzew wiekowych.
Martwe drewno to określenie rozkładającego się drewna martwych drzew i krzewów. Drewno samo w sobie jest tkanką martwą, która buduje drzewa i krzewy. Jednak kiedy drzewa, bądź ich części zamierają, rozpoczyna się rozkład drewna, wtedy możemy mówić o martwym drewnie. Należy tu podkreślić ogromną rolę przede wszystkim grzybów, ale również bakterii i bezkręgowców. Powyższe organizmy rozkładają drewno i przywracają pierwiastki do ponownego obiegu.
W jaki sposób powstaje martwe drewno? Las to ciągła rywalizacja. Wzrastające drzewa rywalizują ze sobą o dostęp do światła, wody i składników odżywczych. Szybciej rosnące osobniki zagłuszają te, które wzrastają wolniej, doprowadzając do ich śmierci. Wraz ze wzrostem drzewa, do najniżej rosnących gałęzi dociera coraz mniej światła – te gałęzie są skazane na zamarcie. Stąd korony dużych drzew zaczynają się wysoko, ponad naszymi głowami. Ponadto, na drzewa i drzewostany działają czynniki zewnętrzne, takie jak susza, huraganowe wiatry, pożary, gradacje owadów, długotrwałe podtopienia (dostarczają martwego drewna w dużych ilościach) oraz uderzenia piorunów, zgryzy bobrów (z reguły dostarczają pojedynczych martwych drzew).
Od obecności i ilości martwego drewna w lesie, uzależnione jest występowanie wielu gatunków zwierząt. Gatunkami wskaźnikowymi, które występują w lasach zasobnych w martwe drewno, są np. niektóre gatunki dzięciołów (dzięcioł trójpalczasty i dzięcioł białogrzbiety), niektóre gatunki sów (np. sóweczka, włochatka), a także niektóre gatunki owadów (np. widoczna na zdjęciu poniżej nadobnica alpejska). Organizmy te w większości lasów gospodarczych stanowią rzadkość, obecne są natomiast w lasach, które obfitują w drewno martwych drzew. Można je określić mianem gatunków parasolowych – ich ochrona, a więc ochrona ich miejsc występowania, przynosi korzyść wielu innym gatunkom. Dla niektórych z organizmów, wymagana jest nie tylko odpowiednia ilość martwego drewna, ale także jego jakość, stąd istotne jest pozostawianie grubych, starych drzew do naturalnego rozkładu.
Lasy gospodarcze i lasy wzrastające na terenach chronionych zdecydowanie różnią się pomiędzy sobą jeśli chodzi o zasoby martwego drewna. W większości przypadków, w lasach gospodarczych jest od kilku m3/ha do nawet ponad 20 m3/ha w lasach Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Na obszarach chronionych, takich jak parki narodowe i rezerwaty, ilość martwego drewna może być ponad czterokrotnie, a nawet pięciokrotnie wyższa. Związane jest to ze sposobem gospodarowania na obszarach chronionych, gdzie w większości przypadków drzewa nie są ścinane, a pozostawiane do naturalnej śmierci. Więcej o obszarach chronionych w Beskidach będzie można przeczytać na przystanku nr 10.
Zachowanie starych drzew i rozkładającego się drewna jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania lasu. Wyobraźmy sobie beskidzki las, w którym nie ma miejsca dla dzięcioła (wyszukują owady w zamierających i martwych drzewach), sóweczki (gniazduje w dziuplach martwych stojących drzew) czy rysia (poluje z zaczajenia z wykorzystaniem leżących martwych drzew). Bez obecności martwego drewna i związanych z nim organizmów, las byłby cichszym i uboższym miejscem.
Literatura uzupełniająca:
- By dowiedzieć się więcej o roli martwego drewna polecamy książkę “Drugie życie drzewa” wydaną przez Fundację WWF Polska.
_
Inicjatywa “Poznajemy przyrodę Beskidów” finansowana ze środków otrzymanych od Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030 za pośrednictwem Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”.